Sprawozdanie z
II Krajowej Konferencji Naukowo-Technicznej
Funkcjonowanie i Ochrona Wód Płynących – PotamON 2019
W dniach 25-27 września 2019 roku odbyła się w Łukęcinie II Krajowa Konferencja Funkcjonowanie i Ochrona Wód Płynących – PotamON 2019. Tym razem, przewodnim tematem konferencji były „Biocenozy wód płynących w kontekście zmian hydrologicznych”. Organizatorami konferencji byli: Wydział Biologii (obecnie Instytut Biologii) Uniwersytetu Szczecińskiego, Drawieński Park Narodowy oraz Oddział Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego w Szczecinie. Konferencja została dofinansowana ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie.
Konferencja miała miejsce w Ośrodku Wielki Błękit. Wzięło w niej udział nieco ponad 100 uczestników, których stanowili znakomici polscy ekolodzy, hydrobiolodzy, hydrobotanicy, hydrolodzy, geohydrolodzy, geomorfolodzy, hydrochemicy prowadzący swoje prace badawcze w obszarze wód płynących. Zgromadzeni uczestnicy konferencji reprezentowali 25 uczelni i instytutów naukowych oraz badawczych, 10 instytucji administracji publicznej działających w zakresie gospodarowania wodami, ochrony przyrody i środowiska, jednostek samorządowych oraz centrów edukacyjnych, a także 2 organizacje pozarządowe oraz 3 podmioty gospodarcze (prywatnych przedsiębiorców). Wydarzenie skupiało zróżnicowane grono uczestników, mających często odmienny punkt widzenia na problemy związane ze sposobami utrzymania wód płynących. Podczas konferencji wygłoszono 33 referaty oraz zaprezentowano 27 plakatów. Wszystkie streszczenia referatów i doniesień zostały wydane w materiałach konferencyjnych, a niektóre z nadesłanych tekstów zostały opublikowane w recenzowanej monografii „Funkcjonowanie i ochrona wód płynących”.
Konferencję rozpoczęto 25 września o godzinie 9.50. Po powitaniu gości przez przewodniczącego komitetu organizacyjnego i dyrektora Drawieńskiego Parku Narodowego dr inż. Pawła Bilskiego głos zabrała dyrektor Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Szczecinie Pani Aleksandra Stodulna, która objęła konferencję swoim patronatem. Z ramienia Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska glos zabrała również kierownik Pani Sylwia Gawrońska. Konferencję otworzył referat plenarny prof. dr hab. Macieja Zalewskiego i dr hab. Edyty Kiedrzyńskiej, prof. ERCE PAN dotyczący opracowanych biotechnologii ekosystemowych do regulacji procesów ekologicznych w ekosystemach wodnych lub blisko związanych z wodami. Pierwszy dzień konferencji podzielony był na cztery sesje. Pierwsza była związana z zagrożeniami w migracji tarłowej dla ryb. Sesja ta prowadzona była przez Pana Prof. dr hab. Krzysztofa Kukułę. Podczas tej sesji uczestnicy poznali dramatyczną sytuację migrujących ryb, co dobitnie przedstawiono na przykładzie wstępujących węgorzy. Druga sesja prowadzona była przez Prof. dr hab. Ryszarda Gołdyna. Sesja ta dotyczyła tematu hydrologicznego funkcjonowania rzek. Niezwykle ciekawe okazały się wyniki wpływu rewitalizacji koryta cieków na zachodzące w nich procesy fluwialne, jak również wyniki badań nad wpływem wahań poziomów wód na warunki fluidyzacji strefy hyporeicznej wód płynących. Wielu, nie zdawało sobie sprawy z faktu, jak bardzo zmiany poziomów wód kształtują ilość zawiesin w wodach rzek i zbiorników zaporowych. Wskazano też, jakie błędy popełniane są w nomenklaturze hydrologicznej. Trzecia sesja prowadzona przez Prof. dr hab. Tomasza Heese odnosiła się do wpływu antropogenicznego na struktury jakościowe i ilościowe bezkręgowców rzecznych, zarówno makrobezkręgowców, jak i zooplanktonu. Pomiędzy trzecią i czwartą sesją odbyła się sesja posterowa. Każdy z autorów plakatów zaprezentował bardzo ciekawe wyniki badań, które, ze względu na swoją wartość merytoryczną, równie dobrze mogłyby być omówione podczas sesji referatowej. Czwarta sesja prowadzona przez Prof. dr hab. Bartłomieja Wyżgę, a dotyczyła siedlisk makrofitowych i ich wykorzystania głównie podczas oceny stanu rzek lub starorzeczy. Podczas tej sesji wywiązała się dość wzmożona dyskusja ta temat zasadności przydatności poszczególnych gatunków włosieniczników do oceny potencjału ekologicznego, czy stanu hydromorfologicznego rzek. Dyskusja wywiązała się również w związku z możliwościami ułatwienia oceny stanu rzek przy użyciu bezzałogowych statków powietrznych. Pierwszy dzień zakończył się uroczystą kolacją przebiegającą w wesołej i miłej atmosferze do późnych godzin nocnych.
Drugiego dnia obrady rozpoczęła sesja piąta, prowadzona przez Panią dr hab. Elżbietę Bajkiewicz-Grabowską, prof. UG, podczas której dotykano tematów związanych z funkcjonowaniem ichtiofauny w zróżnicowanych hydrologicznie wodach płynących oraz omówiono wyniki oceny potencjału ekologicznego rzek w oparciu o badania struktur jakościowych i ilościowych ichtiofauny. Kolejnej, szóstej sesji referatowej przewodniczył Pan dr. hab. Piotr Dębowski, prof. IRŚ. Sesja ta była poświęcona metodykom rewitalizacji i ochrony wód płynących. Słuchacze poznali najnowsze osiągnięcia w rewitalizacji wód płynących na przytoczonych przykładach z Polski. Wskazano również na wady niektórych metod, które nie przyniosły zamierzonych efektów restauracji koryt rzecznych. Następnie odbyła się wycieczka do Gazoportu w Świnoujściu oraz do największej hodowli łososia atlantyckiego w Polsce w obiegu zamkniętym „Jurassic Salmon” wykorzystującego wody geotermalne. Drugi dzień konferencji zakończyła kolacja przy grillu.
Ostatniego dnia obrady podzielono na dwie sesje referatowe. Siódma sesja prowadzona była przez dr hab. Janusza Żbikowskiego, prof. UMK, a poświęcona była występowaniu obcych gatunków bezkręgowców i ryb w polskich rzekach oraz stosowaniu nowoczesnych technik do oceny stopnia inwazyjności gatunków obcych. Dowiedzieliśmy się tutaj także, jak bardzo pozytywny jest wpływ zasolenia wód na występowanie inwazyjnych kiełży i ślimaków. Ostatnią, ósmą sesję poprowadził Prof. dr hab. Mirosław Przybylski. Podczas tej sesji prelegenci wygłosili referaty na temat zależności pomiędzy fizykochemicznymi i biologicznymi parametrami jakości wody rzek a oddziaływaniem na nie człowieka. Sesję zakończyła ożywiona dyskusja na temat wpływu regulacji i przegradzania koryt rzecznych na wzrost zawiesin w rzece, a w konsekwencji na obniżenie jakości wody i jej potencjału ekologicznego.
Z bardzo ciepłym odzewem spotkała się prezentacja Pana dr Sebastiana Szklarka, administratora bloga „Świat Wody”, na którym prezentowane są, w sposób popularno- naukowy, zjawiska i problemy zachodzące w różnych środowiskach wodnych. W zasadzie, zarówno, osoby związane z nauką, jak i z administracją wód, uznały wspólnie, że tego typu edukacja ekologiczna, jest niezbędnym i chyba najważniejszym elementem rozbudowanego procesu zarządzania wodami naturalnymi. Trafia ona z dużą skutecznością, przede wszystkim do osób, które bezpośrednio sprawują nadzór nad gospodarowaniem wodami. Z podobnie ciepłym przyjęciem spotkała się prezentacja dyrektora Centrum Edukacji Ekologicznej i Rewitalizacji Jezior w Szczecinku Pana Radosława Wąsa.
Odnosząc się do dużego zainteresowania tematyką ochrony rzek, ale także znacznych rozbieżności pomiędzy środowiskiem naukowym i administracyjnym przy podejmowaniu decyzji prowadzących do realizacji zabiegów ochronnych, utrzymaniowych czy inwestycyjnych w rzekach, a przede wszystkim w obliczu ciągłych zmian prawnych, a przede wszystkim zmian klimatycznych, uznano po raz kolejny, że kolejna konferencja odbędzie się w roku 2021.
Konferencja PotamON jest wydarzeniem skupiającym głównie przyrodników. I nie mam tutaj na myśli tylko naukowców, gdyż pracownicy administracji, również prezentowali swoje proekologiczne nastawienie do rzek oraz wskazywali na potrzebę ich ochrony. Wnioski, jakie padały ze wszystkich stron odnosiły się do problemu prowadzenia prac utrzymaniowych, regulacyjnych i przebudowy koryt rzecznych (zarówno istniejących przedsięwzięć, jak i planowanych) niewątpliwie prowadzących do zmian procesów biologicznych i ekologicznych. Większość uczestników konferencji uzasadniła konieczność wykorzystywania wód płynących przez człowieka. Jednak zauważono przy tym, że wiele, a może nawet zdecydowana większość z istniejących przedsięwzięć doprowadziła już do katastrofy ekologicznej, której skutki są nieodwracalne lub ciągle się pogłębiają. Ponadto, wiele z planowanych operacji zdaje się być wykonywana podobnymi metodami. Przykładem jest planowanie czy prowadzenie zabiegów pogłębiania czy udrażniania rzek, ich regulowania, w miejscach lub w pobliżu miejsc, gdzie wcześniej odbyły się ich zabiegi renaturyzacyjne. Innym problemem jest budowa zbiorników zaporowych lub innych zbiorników retencyjnych, kiedy z góry wiadomo, że najbardziej efektywnym miejscem gromadzenia i retencjonowania wody są gleby. Wydaje się tutaj, że taki sposób retencjonowania wody, poprzez wcześniejsze przygotowanie gruntów jest zdecydowanie tańszy niż budowa nowych zbiorników. Pozwala to przede wszystkim na zachowanie istniejących ekosystemów rzecznych w zadowalającym stanie biologicznym i ekologicznym.
Czy konferencja się udała, czy nie? Trudno to ocenić organizatorowi i określić spotkanie obiektywną opinią. Zdania uczestników, które trafiały bezpośrednio do mnie, były oczywiście dobre i bardzo dobre, co wynikało przede wszystkim z wysokiej osobistej kultury uczestników. Jeśli opinie te były prawdziwe, cieszymy się bardzo, chociaż zdajemy sobie sprawę z wielu niedociągnięć, które starliśmy się naprawić, a jeśli to nie było możliwe, to je tuszować. Przepraszamy za nie. Wyraźnie i obiektywnie trzeba tutaj przyznać, że czas sesji posterowej był zdecydowanie za krótki. Jednak, każdy błąd pozwala nam następnym razem go uniknąć, co też jest nauką. Moja osoba na pewno dużo z tej konferencji wyniosła, wiele się dowiedziałem, dużo się nauczyłem. Czasem, niektóre głosy prelegentów czy dyskutantów były twarde, czasem krytyczne wobec siebie i poddające w wątpliwość postawione hipotezy, a innym razem problemy rozpatrywano bardzo filozoficznie. I właśnie tego typu głosy postawiły tą konferencję na wysokim naukowym poziomie.
Jeszcze raz dziękuję wszystkim członkom Komitetu Naukowego za pomoc podczas tworzenia programu konferencji i wyboru wystąpień, dziękuję wszystkim recenzentom artykułów nadsyłanych do monografii, wszystkim uczestnikom za czynny udział w obradach, sesjach, dyskusji, ale również w tych mniej oficjalnych wydarzeniach konferencji. Dziękuję też komitetowi organizacyjnemu, a specjalne podziękowania kieruję do Pani mgr Anny Kompowskiej - sekretarza konferencji, która poświęciła mnóstwo czasu, również prywatnego, aby każdy z uczestników konferencji został w pełni usatysfakcjonowany. Materiały konferencyjne oraz monografia konferencyjna dostępne są w formacie PDF na stronie szczecińskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego.
Przewodniczący komitetu organizacyjnego
Konferencji PotamON
Robert Czerniawski
